Szczupak (Esox lucius) - ryba z rodziny szczupakowatych, rozsiedlona wokółbiegunowo na trzech kontynentach półkuli północnej.

Średniej wielkości szczupaki osiągają długość 40-70 cm i masę 1-4 kg, duże przekraczają 1 m i 20 kg. Niezbyt ścieśniony, prawie jednakowej wysokości tułów rozpoczyna się zaostrzoną głową, a kończy szerokim płatem trzech płetw nieparzystych.

Wysokość zwykle nie przekracza 20% długości ciała. Głowa jest długa i z przodu spłaszczona. Szeroka paszcza wcina się na wysokość oczu. Bardzo ostre zęby widnieją na obu szczękach i we wnętrzu jamy gębowej. Na dolnej szczęce obok drobnych zębów wyrastają wysokie kły. Ząbki na podniebieniu wyginają się w stronę gardzieli.

Smuklejsze szczupaki wyławia się z rzek, a w jeziorach obok smukłych zdarzają się bardziej krępe z nieproporcjonalnie dużą głową. Grzbiet jest ciemny, boki zielonkawe lub szarooliwkowe w rozmaitych odcieniach. Na tym tle u młodych osobników zaznaczają się żółtawe poprzeczne pręgi, u dorosłych podłużne plamki. Tułów połyskuje srebrzyście lub złotawo. Na płetwach mogą pojawić się ślady czerwieni.

Szczupak jest rybą pospolitą w wodach płynących i stojących, od pogórza po przybrzeżną strefę mórz słonawych. W jeziorach zasiedla litoral, a najbardziej odpowiadają mu płytkie i zarośnięte zbiorniki określane jako jeziora linowo-szczupakowe.

Pożerają siebie nawzajem. Kanibalizm zdarza się i wśród dorosłej populacji. Ofiarami dużych drapieżców bywają żaby, gryzonie i ptaki. Najczęściej są zjadane ryby mało wartościowe. W jeziorach głównym pokarmem jest płoć, następnie okoń i pośledniejsze karpiowate. Gdy tego pokarmu braknie, mogą być zagrożone gatunki cenniejsze. Szczupak polując czeka na zdobycz nieruchomo i atakuje jednym uderzeniem. Jeśli chybi, nie ściga. Ofiarę obraca głową do gardzieli.

Wzrost szczupaka jest szybki. W jeziorach w pierwszym roku życia ryby te dorastają do 23 cm i około 150 g, później co roku przybywa ok. 10 cm i kilkaset gramów, a u większych sztuk ponad 1 kg. W rzekach tempo wzrostu jest wolniejsze. W Polsce oficjalny rekord połowu na wędkę wynosi 128 cm i 24,1 kg.

Dojrzałość płciowa następuje pomiędzy 2 a 4 rokiem życia. Tarło odbywa się w marcu na rozlewiskach i przy brzegach. Na śródjeziornych górkach trwa do maja. Ryby wypływające na płycizny są bezbronne, pozbawione odruchu ucieczki.

Samice składają od razu całą ikrę - mniejsze (0,5 kg) kilka tysięcy jaj, większe (5 kg) około 200 tys. Owalne jaja o średnicy 3 mm opadają na podłoże roślinne, lecz mała lepkość nie zapewnia im trwałego przytwierdzenia. Larwy wykluwają się po upływie miesiąca. Mają 7 mm i po krótkim wypoczynku na dnie wznoszą się, by przylgnąć do roślin lepkim gruczołem na głowie. Po 4-5 dobach rozpoczynają żerowanie.

Szczupak należy do ryb bardzo cenionych przez smakoszy. Charakteryzuje się białym, jędrnym, chudym mięsem. Jest ono jednak suche i ościste. Najlepsze są sztuki młode, dwuletnie, o wadzie do 2 kg. Ryba ta ma mocna skórę i dlatego świetnie nadaje się do faszerowania. Można ją też piec, gotować na parze, dusić i smażyć. Znakomicie smakuje przyrządzona po żydowsku (w cebuli i jarzynach). Chude mięso szczupaków ma wartość dietetyczną i jest smaczne, o ile nie pochodzi ze zbyt dużych okazów.

Gatunek spełnia rolę regulatora liczebności chwastu rybnego, nie jest jednak pożądany w jeziorach sielawowych, zarybianych karpiem lub obfitujących w sandacza. Roczne połowy w latach 50 wynosiły w Polsce ok. 700 t, od tego czasu spadły do 200 t i nadal spadają mimo zarybień. Przyczyną są melioracje i degradacja przybrzeżnej strefy jezior. Obowiązuje zakaz połowu w okresie rozrodu i wymiar ochronny 45 cm.

Występowanie: wszystkie wody nizinne z wyjątkiem strumieni, także przybrzeżne wody Bałtyku

Podstawowe techniki połowu: spinning, trolling

Wymiar ochronny: 45 cm

Rekord krajowy: 24,1 kg

Normy medalowe: złoty 12 kg, srebrny 10 kg, brązowy 8 kg

Okres ochronny:
- w rzekach i zbiornikach zaporowych 1 I–30 IV
- w pozostałych wodach 1 III–30 IV